Wszystko, co na pierwszy rzut oka wydaje się niemożliwe – to idealny kandydat dla analizy przy pomocy TRIZa. Nasze doświadczenie, wiedza oraz przekonania powodują, że do pewnych zadań podchodzimy z uprzedzeniem, nieufnością bądź w ogóle nie zabieramy się za nie.
Jak przebić nadmuchany balon igłą tak, aby nie pękł?
Wszystko, co na pierwszy rzut oka wydaje się niemożliwe – to idealny kandydat do analizy przy pomocy TRIZ. Nasze doświadczenie, wiedza oraz przekonania powodują, że do pewnych zadań podchodzimy z uprzedzeniem, nieufnością bądź w ogóle nie zabieramy się za nie. Jest to naturalny proces, który przez lata ewolucji pozwalał nam iść łatwiejszą ścieżką, wybierać bezpieczniejsze schronienie czy szybko dokonywać wyborów, ale bez większej analizy. Bardzo często mówimy, że lenistwo jest drugą naturą człowieka i jest w tym sporo prawdy. Gdy mamy do wyboru rozwiązanie nie do końca dobre, ale istniejące i takie, które wydaje się świetne, ale trzeba się nad nim napracować, to w 9 na 10 przypadków jakiś głos wewnętrzny podpowie nam, aby wybrać to pierwsze.
Wróćmy do tytułowego problemu: Jak przebić nadmuchany balon igłą tak, aby nie pękł? Co się dzieje w naszych głowach, gdy słyszymy to pytanie. Mózg zamiast wykonać analizę problemu, zdiagnozować problem i przystąpić do rozwiązania problemu – wykonuje operację zamiany pytania. Zamiast ciężko pracować nad odpowiedzią, to bez udziału naszej świadomości zamienia trudne pytanie na pytanie łatwe: Co się dzieje, gdy przebijamy balon igłą? Na to zna odpowiedź – pęka. Skoro pęka, to nie ma rozwiązania – i po problemie.
Aby uciec z tej pułapki myślenia, należy zająć nasz mózg wielowymiarową analizą, która uniemożliwia zainicjowanie mechanizmu zamiany pytania trudnego na łatwe. Takim narzędziem może być 9 okien . Sekwencyjne wypełnianie okien zgodnie z konwencją czasu i przestrzeni pozwala nam na szersze spojrzenie na problem, jego przyczyny i następstwa. A więc spróbujmy przeanalizować nasz problem przy pomocy tego narzędzia.
Nasz eksperyment wygląda następująco: nadmuchujemy balon, zawiązujemy, a następnie przy użyciu igły próbujemy wykonać otwór w ściance balonu. Zgodnie z oczekiwaniami balon pęka, a wszystkie obserwacje zapisujemy w 9 oknach, odpowiednio używając wymiaru czasu (Przeszłość, Teraźniejszość, Przyszłość) oraz przestrzeni (Nadsystem, System, Podsystem ).
Analizując kolejne okna, mamy okazję, aby nasz mózg skupił się na danym oknie. „Tu i teraz.” Odcinając się od całego bagażu uprzedzeń, możliwym jest generowanie rozwiązań, czasami bardzo radykalnych, ale mających prawo zadziałać w danym kontekście.
Poniżej zamieszczono uzupełnioną Tabelę 1 dla narzędzia 9 okien z zapisanymi obserwacjami przeprowadzonego eksperymentu. Na jej podstawie dla każdego okna przygotowano propozycję rozwiązań. Najważniejsze jednak jest to, że pierwotne przeświadczenie o niemożliwości zostało przełamane i mamy do wyboru nie jedno, a kilka potencjalnie dobrych rozwiązań.
Tab. 1 Uzupełniona tabela – 9 okien dla analizy sytuacji z przebijaniem napompowanego balonu.
Wypełniona tabela z 9 oknami jest sama w sobie tylko opisem sytuacji. Jednak sposób zapisu, w rozdzieleniu na czas i przestrzeń w 9 oknach, powoduje coś, co zmusza nas do myślenia i zadawania pytań typu: A co się stanie, gdy…? A gdyby tak…?
Dla przykładu: Mając w pamięci cel i kombinację Nadsystem i Przeszłość (Ciśnienie w balonie jest wyższe od atmosferycznego), -> Co się stanie, gdy wyrównamy ciśnienia, czy wtedy przebijając balon również eksploduje?
Idąc dalej. (Podczas nacisku igły balon się deformuje) -> Jak sprawić, aby balon się nie deformował? Zanurzyć w ciekłym azocie? Pomalować farbą?
Następne pole (Wylatujące powietrze rozrywa balon na kawałki) -> Jak zabezpieczyć balon przed rozerwaniem? Okleić taśmą klejącą, naciągnąć siatkę itp.
Następna kombinacja System – Przeszłość (Napompowany balon i igła zbliżają się do siebie.) -> Czy istnieje krytyczny stopień napompowania balonu po którym każda próba przebicia kończy się zniszczeniem?
Następna komórka (Igła zagłębia się w balon.) -> Co zrobić aby wpływ igły na balon był jak najmniejszy? Cieńsza igła? Temperatura igły? Wpływ prędkości zagłębiania?
Ostatnia komórka w rzędzie (Balon pęka, kawałki gumy zostają wyrzucone w powietrze.) -> Jak na przyszłość zwiększyć grubość ścianki? Uprzednio wlać do środka gęsty płyn. Po naniesieniu cienkiej warstwy od wewnątrz wzrośnie grubość ścianki i utrudnione zostanie pękanie balonu.
Ostatnia kombinacja Podsystem – Przeszłość (Góra i spód mają ciemniejszy odcień, środkowa część jest jaśniejsza) -> Spróbować wbić igłę w najciemniejszą część tam, gdzie guma jest najmniej naciągnięta.
Następne okno (Miejsce styku z igłą staje się coraz jaśniejsze) -> Przed wbiciem igły, ścisnąć boczną ściankę palcami w taki sposób, aby ściśnięta guma miała wyraźnie ciemniejszy kolor, a nastepnie wbić igłę.
Ostatnie okno (Oderwane kawałki gumy kurczą się i przyjmują pierwotny kolor) -> Przed nadmuchaniem balonu skręcić mały balonik ze ścianki, napompować duży, a nastepnie przebić mały. Mały balonik pęknie, ale duży powinien przetrwać.
Podsumowując. Na tym prostym przykladzie można zauważyć, jak ważne jest nastawienie osoby zmagającej się z problemem. Przeświadczenie o niemożności znalezienia rozwiązania, wprowadza człowieka w stan odrętwienia emocjonalnego.
Ciężko jest znaleźć w głowie choćby jedną możliwą odpowiedź, górę biorą uprzedzenia, ogólne opinie i powierzchowna wiedza.
Dzięki TRIZ i narzędziu 9 okien, dochodzimy na różnych poziomach do kluczowych dla danego problemu kwestii, zaczynamy analizować różne scenariusze i zadawać pytania: Co się stanie gdy …?
Część pomysłów wydaje się w pierwszym momencie nierealna, część dość sensowna, a część z nich trudno zweryfikować. Czasem nadmiar pomysłów może prowadzić do innego „bólu głowy”, ale to temat na inny artykuł.
Jerzy Obojski
(*) Dziewięć okien (9 windows) to narzędzie TRIZ do ukierunkowywania myślenia w czasie i skali, inne nazwy: multiscreening, operator systemowy, dziewięć ekranów twórczego myślenia, dziewięć pól, nine boxes. Henryk Altszuller stworzył 9 okien na podstawie badań nad sposobami myślenia wielkich umysłów dawnych czasów, jak Michelangelo czy Leonardo da Vinci.
